Yeni MARTOY – Motorlu Araçlar ve Römorkları Tip Onayı Yönetmeliği (AB/2018/858)

Dün, otomotiv imalatının omurgasını oluşturan MARTOY’un (Motorlu Araçlar ve Römorkları Tip Onayı Yönetmeliği) güncel metni Resmi Gazete’de yayımlandı. Bu yönetmelik, esasında yolcu taşıyan (M) ve ticari (N) kategori araçların tasarımını takiben test aşamasından başlayarak aksamlarının, sistemlerinin ve nihayetinde tüm aracın geliştirilmesini, üretimini, takibini ve kontrollerini düzenliyor. Yani otomotiv endüstrisinin nasıl şekilleneceğini, nasıl çalışacağını belirliyor. Yönetmeliğin yeni hali Avrupa Birliği’yle paralel olarak 1 Eylül 2020’de yürürlüğe girecek, o tarihe kadar mevcut yönetmelik hükümleri uygulanmaya devam edecek.

Eski MARTOY, Resmi Gazete’de yayımlanan tam adıyla Motorlu Araçlar ve Römorkları Tip Onayı Yönetmeliği (2007/46/AT), Avrupa Komisyonu’nun (ve Avrupa Parlamentosu’nun) 2007/46 sayılı, Motorlu Taşıtların ve Römorklarının ve Bu Araçlara Yönelik Sistemlerin, Bileşenlerin ve Ayrı Teknik Birimlerin Onaylanması İçin Çerçeve Yönetmeliği’nin Türk mevzuatına aktarılmış hali.

Kısaca tekrarlamak gerekirse Türk otomotiv sanayii dünyanın 15. ve Avrupa’nın 5. büyük otomotiv üreticisi. OEM’lerin üretimini destekleyen 1.000’den fazla bileşen tedarikçisine sahip olan Türkiye, birçok küresel tedarikçiye de ev sahipliği yapıyor. Türk otomotiv sanayii, normal bir yılda bir milyona yaklaşan üretim adetleriyle üretiminin yarıdan fazlasını dış pazarlara yapıyor ve Avrupa pazarını Türkiye’nin en büyük dış pazarı haline getiriyor.

Bu denli kapsamlı bir sanayiin tabii ki belli bir oturmuşluğunun olması gerekir. Türkiye de hem küresel, hem de Avrupa’daki teknik gereksinimleri karşılamak için imalat ve otomotiv endüstrilerinde katı bir teknik mevzuat uyguluyor. Türkiye’de otomotiv sektörünü düzenleyen ikincil mevzuat, Avrupa Birliği’nin müktesebatıyla neredeyse tıpatıp aynı. Hatta AB müktesebatı MARTOY’da olduğu gibi mümkün olduğu ölçüde ulusal yönetmeliklere aktarılarak, bunun sağlanamadığı özellikle teknik mevzuat gibi alanlarda ise AB ve Birleşmiş Milletler (BM) mevzuatının uluslararası sözleşmeler çerçevesinde Türkiye’de de aynen geçerli tutulması yoluyla tam bir entegrasyona sahip.

Üretiminin büyük kısmını Avrupa pazarına yapan otomotiv sanayiin bel kemiği MARTOY olunca, bu düzenlemenin AB düzenlemesinin bir yansıması olması da kaçınılmaz tabii. Haliyle MARTOY’un mehazı olan ve otomotiv teknik mevzuatı açısından AB mevzuatını oluşturan 2007/46 yönetmeliğindeki değişikliklerin Türkiye’de yansıması çok doğal.

2016 yılının başında, daha dizel skandalı dahi başlamamışken Avrupa Komisyonu 2007/46 yönetmeliği üzerinde değişiklik çalışmalarına başlamıştı. Dizel skandalı bu ihtiyacı çok daha keskin ve acil bir hale getirdi. Tüm bu tartışmalar iki yıla yakın devam etti ve sonunda 14/06/2018’de Avrupa Birliği Resmi Gazetesinde yayımlanan 2018/858 sayılı yönetmelikle sonuca ulaştı. 2018/858, Avrupa Birliğinde 01/09/2020’de, yani bugünden dört ay kadar sonra yürürlüğe girecek. Üye ülkeler – ve haliyle otomotiv üreticileri (hem ana sanayii, hem yan sanayii olmak üzere) 5 Temmuz 2020’den itibaren yeni yönetmelik kapsamında aksam, sistem ve tip onayı başvurularını sonuçlandırmaya başlayabilecekler.

Bu uzun girişten sonra gelelim 2018/585 sayılı AB yönetmeliğinin, ya da ulusal mevzuatımızın bakış açısıyla MARTOY’un getirdiklerine:

Yeni yönetmelik, yeni tip motorlu taşıtların ve römorklarının AB onaylı güvenlik ve çevre koruma şartlarına uymasını sağlamak için AB çapında teknik gereklilikler ve prosedürler hakkında kurallar koyuyor. Türkiye’nin bir yandan AB dışında olup diğer yandan Gümrük Birliği (GB) dahilinde olması ise burada da devreye giriyor. AB üyesi bir ülkenin mührünü taşıyan bir aksam, sistem ve tip onayı Türkiye’de aynen geçerli olduğu gibi, AB üyesi olmayan bir pazara yönelik olarak ulusal onayla ilerlemek de mümkün.

Yönetmelik taşıtlar, sistemler ve bileşenler için geçerli teknik gerekliliklerde önemli değişiklikler içermemekle birlikte, uygulanabilir süreçler ve prosedürlerde büyük revizyonlar içeriyor ve tip onay sürecinin sağlamlığını sağlamak için çok sayıda ek kontrol getiriyor. Araçların, sistemlerin ve bileşenlerin uyması gereken tekil AB Düzenlemeleri ve BM ECE düzenlemelerini belirtmenin yanı sıra, tip onayı, tüm tip onay belgelerinin (bilgi dokümanı, tip onay belgesi, Uygunluk Belgesi, vb.) ve tip onayı için geçerli üretim uygunluk gereksinimleri gibi hususları düzenliyor.

Yönetmelik yine, eskiden olduğu gibi en az 4 tekerlekli olan, yolcu taşımaya mahsus (M kategori) ve yük taşımaya mahsus ticari araç (N kategori) araçları ve bu araçların çekeceği römorkları, ayrıca bu araçlarda kullanılacak aksam ve sistemleri kapsamına alıyor.

Dizel skandalıyla birlikte gelen tüm tepkiler ve bu tür bir skandalın tekrarlanmaması için alınan önlemler sonucunda mevcut MARTOY’a nazaran getirilen önemli bir değişiklik ise, tip onaylarının verilmesiyle ilgili. Mevcut MARTOY’da, esasen üretim ve öncesindeki aşamalarda sağlanan prototipler üzerinden tip onayları verilirdi. Dizel skandalıyla birlikte bu sistemin çok da güvenli olmayabileceği görüldüğü için yeni düzenleme piyasa gözetimini esas alıyor.

Buna dair Ticaret Bakanlığı’nın piyasa gözetim yönetmeliği ve 4703 sayılı Teknik Mevzuat Kanununu değiştiren 7223 sayılı Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Kanununu daha önce bir miktar değerlendirmiştik. Getirilen yeni düzenlemeler bütünü, bu mevzuatın yanında 13/11/2001 tarihli ve 2001/3529 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği ile Otomotiv Ürünlerine İlişkin Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği’ne de dayanıyor (Bu konuda özel olarak otomotiv sektöründe geri çağırmaya ilişkin bir çalışmam olmuştu zamanında ama siteye koymamıştım. Bu vesileyle erişime açmış olayım.)

Bu şekilde, etkin bir piyasa gözetimi çerçevesinde, artık sadece üretim ve üretim öncesi aşamadan ibaret kalmaksızın, halihazırda piyasada bulunan araçların da düzenli olarak kontrol edilmesi ve bu kontrol sonuçlarının kamuoyuyla paylaşımı da mevzuata girdi.

Bir aracın ya da o aracı oluşturan aksamın ya da sistemin test edilmesi ve denetlenmesinin ne kadar önemli ve tüm bu sürecin kalbi olduğu açık. Bu test ve denetim görevini ise teknik servisler üstleniyor. İşte mevcut MARTOY’da halihazırda var olan bu sistem, yeni yönetmelikle daha da güçlendiriliyor. Dizel skandalında, teknik servislerin nihai itibarla yanıltıcı sonuçlar üretebildiği görülmüştü. İşte yeni yönetmelikle araç, aksam ve sistemleri test eden ve denetleyen teknik servislerin bu yetkiyi edinmesi ve sürdürmesi için katı performans kriterleri temelinde düzenli ve bağımsız bir denetleme sistemi getiriliyor. 2018/858’de Avrupa Komisyonu ve üye ülkelere verilen bu yetki, bizim ulusal mevzuatımızda ise tabii ki yeni MARTOY’da Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na ait.

Yönetmelik, dizel skandalının en önemli aktörlerinden biri olan emisyon ölçümünü yanıltıcıların (defeat device) yasaklanması da dahil olmak üzere, üreticilerin, aracın yazılım protokolünde harici kontrollere erişim izni vermesini getiriyor.

2018/858/AB regülasyonunun ulusal mevzuata aktarılmış hali olan yeni MARTOY’da en öne çıkan  hususlar ise şu şekilde:

• Onay Kuruluşu: Eskiden olduğu gibi, 2018/858 sayılı yönetmelik gereğince her Üye Devletin tip onaylarından sorumlu bir Onay Kuruluşu ve piyasa gözetiminden sorumlu bir kuruluş tayin etmesi gerekiyor. Bir Kurumun her iki faaliyetten de sorumlu olduğu durumlarda, rollerin ve sorumlulukların sıkı bir şekilde ayrılması ve iki faaliyetin ayrı yapıların bir parçası olarak özerk bir şekilde yönetilmesi gerekiyor. Her üye devlet ayrıca, Tip Onay Kuruluşunun ve Piyasa Gözetim Kurumunun işleyişini en az dört yılda bir gözden geçirerek değerlendirmek ve bu değerlendirmenin sonuçlarını Komisyona aktarmakla yükümlü. MARTOY’la bu görev ve yetki, mevcut MARTOY’da olduğu gibi yine Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına ait.
• Tip Onay Kuruluşlarının Değerlendirilmesi: Avrupa Komisyonu, tip onaylarının verilmesi, üretimin uygunluğunun sağlanması ve teknik hizmetlerin belirlenmesi ve izlenmesi için her Tip Onay Kuruluşu tarafından uygulanan prosedürlerin değerlendirmelerini yapacak ve beş yılda bir bu değerlendirmelerin sonuçlarını yayınlayacak. Türkiye de yeni MARTOY ile karşılıklılık prensibi içinde bu değerlendirmeye katılıyor.
• Teknik Servislerin belirlenmesi, izlenmesi ve gözden geçirilmesi: Teknik Servislerin yetkinliğini, tarafsızlığını ve bağımsızlığını sağlamak için, 2018/858 ve yeni MARTOY ayrıntılı düzenlemeler getiriyor. Teknik Servisin ilgili Tip Onay Kuruluşu, diğer iki Tip Onay Kuruluşu ve Avrupa Komisyonu’ndan oluşan bir değerlendirme ekibi tarafından değerlendirilmesi ve görevlendirmenin beş yıl süre için geçerli olması getirildi. Bu süreden sonra değerlendirme uygulamasının tekrarlanması gerekiyor. Ayrıca tayin süresi boyunca Tip Onay Kuruluşu, Teknik Servis’in performansını sürekli olarak izleyecek ve Teknik Servis’i en geç 30 ayda bir değerlendirecek.
• Bilgi Paylaşımı ve Yürütme Forumu: 2018/858 sayılı yönetmelik, Avrupa Birliği bünyesinde üye devletlerin Tip Onay Kuruluşları ve Piyasa Gözetim Kurumları temsilcilerinin katılacağı bir Uygulama Bilgi Değişimi Forumu oluşturmuştu. Forum, en iyi uygulamalar, yaptırım sorunları, yorumlama konuları vb. hakkında bilgi alışverişi yapacak ve uygunluk doğrulama testi gibi yaptırım faaliyetlerinin koordinasyonunu sağlamakla görevli. Forum, yine dizel skandalından öğrenilen bilgilerle, mevzuatın daha homojen bir şekilde yorumlanması, uygunsuzluk durumlarında şeffaflığın sağlanması ve daha iyi ve koordineli piyasa gözetim faaliyetlerini sağlamayı amaçlıyor. Avrupa otomotiv pazarının entegre bir parçası olan Türkiye de bu forumu kendi mevzuatına almış durumda.
• Piyasa gözetimi: Piyasaya sürülen üretim araçları ve bileşenlerinin tip onay gerekliliklerine uymasını, güvenli olmasını ve çevreye zararlı olmamasını sağlamak için piyasa gözetimi ile ilgili yeni gereklilikler getirildi. Her Piyasa Gözetim Kurumunun, bir önceki yıl ülkesinde tescil edilen her 40.000 yeni motorlu taşıt için en az bir uygunluk doğrulama testi yapması ve yılda en az beş uygunluk doğrulama testi yapması gerekiyor. Yılda beşten fazla uyumluluk doğrulama testi yapan Piyasa Gözetim Kurumları için testlerin en az % 20’si emisyon testi olmalı. Türkiye de, yeni MARTOY ile, AB Komisyonu veya üye ülkelerin piyasa gözetim ve denetimi kuruluşlarıyla entegrasyon ve anlaşmasının olması ya da yeterli altyapının bulunması halinde bu işbirliğine katılmayı ulusal düzenlemesine aktardı.
• Üreticilerin, temsilcilerinin, ithalatçıların ve distribütörlerin sorumlulukları: Yeni MARTOY, imalatçıların, imalatçı temsilcilerinin, ithalatçıların ve distribütörlerin hem tip onayı hem de pazar gözetimi ile ilgili spesifik sorumluluklarını daha açık bir şekilde tanımlıyor.
• Üretim Kontrollerine Uygunluk Sıklığı: Yeni Yönetmelik imalatçılara, en geç üç yılda bir uygunluk kontrol ve testleri yapması yükümlülüğü getiriyor.
• Tüm araç tipi onay belgelerinin geçerliliğinin sona ermesi: Yeni MARTOY, tip onayı bilgi paketinin M1 ve N1 kategorisi araçlar için yedi, diğer kategori araçlar için ise on yıldır güncellenmemiş olması halinde tip onaylarının yürürlükteki mevzuata uygunluğunun tekrar doğrulanması şartı getiriyor.
• Koruma önlemleri ve geri çağırma: Yeni Yönetmelik, taşıtın piyasaya arzının kısıtlanması ve geri çağırma gibi koruma önlemleri bu faaliyetlerin koordinasyonu hakkında daha ayrıntılı hükümler içermektedir. Getirilen hükümler aynı zamanda Avrupa Komisyonu’nun koruma önlemlerini uygulamasına ve AB çapında geri çağrılar başlatmasına yeni MARTOY özelinde Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın RAPEX ve ICSMS dahil olmak üzere AB sistemlerine entegrasyonuna da izin veriyor.
• Onarım ve Bakım Bilgilerine Erişim: Esasında 715/2007/AT ve 595/2009/AT ile düzenlenmiş bulunan dahili tanı (OBD) sistem bilgilerine ve bağımsız operatörler için diğer onarım ve bakım bilgilerine erişimin sağlanmasına ilişkin mevcut düzenlemeler 2018/858 ve yeni MARTOY ile yeniden tanımlanıyor. İmalatçılar; bağımsız operatörlere, tam referanslar ve uygulanabilir yazılım ile araç tamir ve bakım bilgilerine ilişkin mevcut yüklemeler de dâhil olmak üzere, araç OBD bilgilerine, teşhis ve diğer ekipmanlara, yazılım araçlarına sınırsız, standart hale getirilmiş ve adil bir şekilde erişim sağlayacak ve bu bilgiler makineler tarafından okunabilen ve elektronik olarak işlenebilen veri setleri halinde kolaylıkla erişilebilir biçimde sunulacak.
• Cezalar: 2018/858, orantılı ve caydırıcı bir ceza düzenlemesi getirerek uygunsuzluk taşıyan her bir araç, aksam ya da sistem için 30,000€’ya kadar para cezası getirirken Yeni MARTOY ise bu hususu 4703 sayılı Kanun, Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği ile Otomotiv Ürünlerine İlişkin Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliğine bırakıyor.

Yeni MARTOY, 2018/858 ile aynı tarihte, 1 Eylül 2020’de yürürlüğe girecek, fakat mevcut MARTOY kapsamında verilmiş bulunan tip, aksam ve sistem onayları geçerli olmaya devam edecek.

Eski MARTOY ile yeni MARTOY’un karşılaştırmalı metnine buradan, AB/2018/858 ile yeni MARTOY’un karşılaştırmalı metnine ise buradan ulaşabilirsiniz.

özelde yeni MARTOY ve AB/2018/858, genelde ise otomotiv mevzuatı hakkında konuşacak daha çok şey var ama yazmakla sonu gelmez. O yüzden burda kesiyorum.

20.04.2020